Fikret Artan
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkmenistan’a gerçekleştirdiği ziyaretin gündem unsuru ile 21 yıl evvel Devlet Bahçeli’nin bu ülkeye yaptığı ziyaretteki gündem unsurları teğe bir birebirdi: Türkmenistan doğal gazı. 2001 Şubat’ın da Türkmenistan’a yapılan ziyarette Devlet Bahçeli heyetinde yer alan devrin DTM Müsteşar Yardımcısı Fikret Artan, Türkiye’nin 21 yıllık Türkmenistan doğal gazı projesinin perde ardını yazdı. 21 Şubat ekonomik krizi çıkmış, Türkmenistan’a giden Devlet Bahçeli ve heyeti Türkiye için hayati bir bahis olan Türkmen gazı projesini konuşamadan programlarını yarıda kesmiş ve Türkiye’ye dönmüşlerdi.
SON YILLARIN EN DEĞERLİ TOPLANTISI
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2 gündür Türkmenistan’da yaptığı görüşmeler, 21 yıl evvel Devlet Bahçeli’nin gündeme getirmeyi planladığı yarım kalmış bir teşebbüsün, Türkmenistan doğal gazı kullanımının aslında bir devamıydı. Son günlerdeki siyasi gündem içinde hak ettiği kıymeti bulamamış olsa da Türkmenistan’da gerçekleştirilen son yılların en değerli toplantısı gerçekleştirildi.
21 YIL EVVEL DEVLET BAHÇELİ’NİN PROJESİYDİ
Son iki gündür Türkmenistan’da yapılan görüşmeler, aslında 21 yıl evvel Devlet Bahçeli’nin gündeme getirmeyi planladığı yarım kalmış bir teşebbüsün devamı olan Türkmenistan Doğal Gazı ile ilgiliydi.
2001 yılının Şubat ayı ortasında Başbakan Devlet Bahçeli birinci resmi ziyaretini Türkmenistan’a yapacaktı.
Heyette Türk Cumhuriyetlerinden sorumlu Devlet Bakanı Abdulhaluk Mehmet Çay, Sanayi Bakanı Kenan Tanrıkulu ve Sıhhat Bakanı merhum Osman Durmuş ile kimi milletvekilleri yanında, bürokrat olarak DPT Müsteşarı, TİKA Lideri ve DTM Müsteşar yardımcısı olarak ben de vardım.Bahçeli ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurat Türkmenbaşı
Bahçeli’nin solundaki Büyükelçi, sağındaki Devrin Devlet Bakanı Abdulhaluk Mehmet Çay
RUSYA VE İRAN’A BAĞIMLI OLMAMAK İÇİN
Ziyaretten 1 ay evvel Türkmenistan’la Dış Ticarete mevzu olabilecek mal ve hizmet alım-satımı yanında, bilhassa ödemeler istikrarındaki kıymetli hissesi ve ülkemizde güç arzının çeşitlendirilmesinin gerekliliği sebebiyle, doğal gaz alımı konusunda 15 gün şahsen üzerinde çalıştığım çok özel bir bilgi notunu Devlet Bahçeli’ye makamında sundum. Kendisi çalışmayı beğenerek, özel kartlara yazdırmamı ve toplantılarda kullanılır hale getirmem talimatını verdi.
O yıllarda doğal gaz kullanımı yeni yeni yaygınlaşıyor ve Türkiye doğal gaz alımlarında önümüzdeki yıllarda Rusya ve İran’a bağımlı hale gelecek üzere görünüyordu.
Bu ortada satın aldığımız doğal gaz fiyatları da milletlerarası piyasadan çok yüksek üzere görünüyordu.
Hatta bu hususta bir evvelki periyodun Başbakanı ve Güç Bakanı gayeye alınarak yolsuzluk operasyonu bile yapılmıştı.
Buna karşılık, Türkmenistan Devlet Lideri merhum Saparmurat Niyazoğlu-Türkmenbaşı da, hem ülkesinin doğal gaz ihracatında İran’a bağımlılığını ortadan kaldırmak, hem de Türkiye’nin kardeş ülke olarak ödemeler istikrarında doğal gaz faturasının aşağı çekilmesi için, basına verdiği demeçlerle açık ve samimi tekliflerde bulunuyordu.
Bir bürokrat olarak, bu duruma kayıtsız kalamazdım ve talimat gelmesini beklemeden çabucak inisiyatif kullanarak Türkiye’nin, doğal gaz ithalatında hem Rusya ve İran’a gelecekteki bağımlılığını ortadan kaldırmak, hem de Türkmenistan’ın doğal gaz ihracatında İran’a bağımlılığına son vermek yanında, Türkiye ve Türkmenistan’ın ortak çıkarlarını maksimize etmek ismine bahsettiğim özel çalışmayı yaptım.
Başbakan yardımcısı Devlet Bahçeli de memnuniyetle onayladı ve görüşme gündemine alınması talimatını verdi.
21 ŞUBAT EKONOMİK KRİZİ VE ERTELENEN PROJE
18 Şubat 2001’de heyet, Türkmenistan’a çok duygusal ve verimli bir ziyaret umut ederek yola çıktı, başşehir Aşkabat”a ulaştı.
Rahmetli Türkmenbaşı ile pek samimi ve sıcak bir ortamda yapılan birinci görüşmeden sonra iki ülke Başbakan yardımcılarının başkanlığında 20 Şubat 2001’de yapılan heyetler ortası görüşme, bir aksilikten olsa gerek, yarım saat geç başladı.
Bu yüzden toplantı akışı değişerek, birçok husus yanında, gündemin en değerli unsuru olan doğal gaz konusu da maalesef konuşulamadı.
Heyetin daha üç günlük programı olması sebebiyle nasılsa konuşulur diye düşünsem de, aksilik bu ya sonraki gün hepimizin bildiği üzere 21 Şubat Ekonomik Krizi oldu.
Başbakan Yardımcısı Devlet Bahçeli de ziyareti yarıda kesti ve tabi ki heyet görüşmeleri tamamlayamadan çabucak Ankara’ya dönüş yapmak zorunda kaldı
RUS-UKRAYNA SAVAŞININ AKABİNDE
Son iki gündür Türkmenistan’da yapılan görüşmeler, bir manada 21 yıl evvel Devlet Bahçeli’nin gündeme getirmeyi planladığı yarım kalmış bir teşebbüsün devamı olan Türkmenistan doğal gazı ile ilgiliydi.
Bu toplantı son yılların en kıymetli toplantılarından biridir.
Çünkü,
Ukrayna-Rusya Savaşından sonra iki değerli eserin stratejik olduğu ortaya çıktı.
Bunlardan birincisi temel besinin hammaddesi olan buğday için inançlı koridor açılması, ikincisi ise ülkemizin ve Avrupa’nın Güç arz güvenliğinde petrolün yanı sıra doğal gaz tedarikinin de düşük maliyetle ve bilhassa kış aylarında tertipli ve istikrarlı olarak sağlanması.
Diğer yandan,
İran’da son devirde meydana gelen olayların istikrarsızlığa yol açması, bu durumun kelam konusu ülkeden sağlanacak doğalgazın teminini zorlaştırmasına sebep olmasından, Türkiye ve Azerbaycan açısından daha da kıymetlisi, İran’ın Karabağ savaşında, kadim davranış kalıpları ve sebepleri doğrultusunda, Türk Dünyasına hasmane bir tavır sergileyerek Ermenistan’ın yanında yer almasıdır.
SİYASİ ÇEKİŞMELERİN GÖLGESİNDE KALMASIN
Bu sebeple, dünya doğal gaz arzında değerli hisseye sahip Hazar Bölgesi ve bilhassa de Türkmen doğal gazının İran üzerinden değil, Türkmenistan, Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Ceyhan’a, hem kendi kullanımımız, hem de Avrupa ve Dünya’ya ulaştırılmasının sayısız yararları vardır.
Bu mevzuda Azerbaycan ile Türkiye’nin birlikte hareket ederek, kardeş Türkmenistan’la işbirliği görüşmeleri yapılmasının, buğday koridorundan binlerce sefer büyük kıymete sahip bir gelişme olduğu kanaatindeyim.
Türkmenistan doğalgazı sorunu, yalnızca Türkiye’nin Güç Arz Güvenliği ve maliyet düşüklüğünün sağlanması yahut Türkiye ve Türkmenistan’ın kendilerine hasım olabilecek ülkelere bağımlılığının azaltılması değil, tıpkı vakitte üç kardeş ülkenin birbirleri ile başka mal ve hizmetlerdeki ticaretinin arttırılması, üç ülkenin de kalkınmasına finansal katkıda bulunmasının da ötesinde, Türk Birliğine gidecek yolda kıymetli aralıklar kat edilmesinin de en değerli ekonomik gelişmelerinden birisi olacaktır.
Böyle kıymetli bir gelişmenin, iç siyasi çekişmelerin gölgesinde kalmasına ve düşük seviyede ehemmiyet atfedilmesine, Türk milletinin hiçbir ferdinin gönlünün razı olmayacağını düşünerek, bu art planda kalan tarihi gerçeği paylaştım.
Umuyorum ki, Türkmenistan Doğalgazı ile ilgili yapılan görüşmeler, Türk Dünyasına hayırlı-uğurlu olur.
Fikret Artan
